Ogólna budowa ciała ptasznika

Ogólna budowa ciała ptasznika

Większość miłośników stawonogów nie ma problemu z rozpoznaniem pająka na pierwszy rzut oka. Jego budowa ciała oraz liczba kończyn to cechy, które pozwalają bezbłędnie określić jakie to zwierzę. Jednak czy ktoś z was zastanawiał się jak jest zbudowane ciało ptasznika? Jakie nazwy noszą jego poszczególne części, jak działają i do czego służą? 

Ogólna budowa ciała ptasznika:

Ptaszniki są stworzeniami, których ciało jest podzielone na głowotułów i odwłok. Osiem nóg krocznych oraz para nogogłaszczek odpowiada za poruszanie się, zaś szczękoczułki za przytrzymywanie i zabijanie ofiary. Posiadają osiem oczu, usytuowanych na karapaksie, które prawie nie widzą oraz unikalne w świecie zwierząt kądziołki przędne, dzięki którym pająki tworzą różnego rodzaju pajęczynę.

Głowotułów:

Głowotułów – prosoma – zbudowany jest z sześciu segmentów, które po wyjściu pająka z etapu embrionalnego widoczne są w formie czterech par odnóży krocznych, nogogłaszczek oraz szczękoczułek.  Głowotułów, potocznie zwany karapaksem, przybiera różne kształty zależnie od rodzaju pająka. W przypadku ptaszników przyjmuje zazwyczaj kształt owalny lub okrągły. Na samym jego środku znajduje się wgłębienie w formie małego dołka, które nazywamy fovea (jamką środkową, apodemą). U niektórych rodzajów ptaszników (Ceratogyrus, Sphaerobothria) zamiast wgłębienia występuje wyrostek w kształcie rogu. Do tej części ciała ptasznika przymocowane są mięśnie żołądka, który znajduje się bezpośrednio pod fovea.

Oczy:

Na przedniej części głowotułowia znajdują się 4 pary oczu. Zazwyczaj położone na wzgórku, posiadają warstwę odblaskową zwaną tapetum, która odbija światło. Dzięki niej możemy zobaczyć oczy ptasznika w ciemności emitując w jego kierunku światło. Wzrok ptaszników jest bardzo słabo wykształcony. Według badań pająki te potrafią jedynie odróżnić dzień od nocy.

Szczękoczułki:

Szczękoczułki, czyli chelicerae, to pierwsza część głowotułowia. Szczękoczułki zbudowane są z dwóch części: członu służącego za podstawę masywnej części podstawowej oraz pazura. Duży pierwszy człon chelicerów (człon bazalny) jest ułożony poziomo względem głowotułowia oraz ruchomo z nim połączony. Na wewnętrznych krawędziach znajdują się ząbki, które służą do przytrzymywania ofiary. Część druga — pazury jadowe — to ruchoma część chelicerów. U niektórych ptaszników przy szczękoczułkach występują narządy strydulacyjne, którymi pająk wytwarza ostrzegawczy dźwięk przypominający grzechotkę lub syczenie.

Chcesz dowiedzieć się więcej o aparacie jadowym ptaszników? Przeczytaj Budowa aparatu jadowego ptaszników.

Nogogłaszczki:

Pedipalpi – nogogłaszczki – jako drugi człon przysadek głowotułowia, pełnią bardzo ważne funkcje: chwytają ofiarę, przytrzymują ją i obracają.

Po osiągnięciu przez samce dojrzałości płciowej, na końcach ich nogogłaszczek pojawiają się aparaty kopulacyjne zwane bulbusami. Pedipalpi wyposażone są też w chemoreceptory, które wykorzystywane są przez samce do lokalizowania śladów zapachowych, pozostawionych w pajęczynie przez samicę.

Nogi kroczne:

Nogi kroczne dzielą się na siedem części: biodro (coxa), krętarz (trochanter), udo (femur), rzepka (patella), goleń (tibia), przedstopie (metatarsus) oraz stopę (tarsus). Długość nóg, ich kształt i wyposażenie może się różnić wśród ptaszników. U niektórych znajdziemy kolce (Hapalopus), bardzo silne owłosienie (Avicularia, Brachypelma) czy też wzgórki strydulacyjne. Stopy ptaszników zakończone są dwoma pazurami, dzięki którym pająk chwyta się sieci. Na spodniej stronie stopy ptaszniki posiadają setki włosków (scopulae), które dzięki sile napięcia powierzchniowego (adhezja) pozwalają pająkom poruszać się po płaskich, gładkich powierzchniach. Za poruszanie się ptaszników odpowiadają dwa czynniki: praca mięśni poprzecznie prążkowanych, które zginają odnóża do wewnątrz oraz ciśnienie hemolimfy, dzięki której pająk jest w stanie je wyprostować.

Odwłok:

Odwłok (opisthosoma) to  jedna z najdelikatniejszych części ciała ptasznika. Zawiera większość narządów takich jak płuca i tchawki (na spodniej stronie), serce, jelito środkowe, cały układ rozrodczy, cewkę Malpighiego (narząd wydalniczy) i gruczoły przędne. Kształt odwłoka może przybierać różne formy: okrągły, owalny czy też wydłużony. Jako bardzo elastyczna część ciała zmienia wielkość w zależności od ilości zjedzonego pokarmu czy też w okresie produkcji jaj.

Kądziołki przędne:

Kądziołki przędne to ostatnia część odwłoka. Zbudowane są z kilku segmentów i wyposażone są w mięśnie, które poruszają kądziołkami niezależnie od siebie. Przędza wysuwana jest dzięki brodawkom umiejscowionym na wierzchniej stronie kądziołków.

Bibliografia artykułu “Ogólna budowa ciała ptasznika”:

Żabka M. M., 2013, Pajęczy świat, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa.
Własne doświadczenia.